หลากหลายคุณประโยชน์จากน้ำมันแฟลกซ์

          น้ำมันแฟลกซ์ (Flaxseed oil) คือ น้ำมันที่สกัดได้จากเมล็ดแฟลกซ์ (Flaxseed) หรืออีกชื่อหนึ่งก็คือเมล็ดลินิน (Linseed) เป็นเมล็ดของต้นปอป่าน ชื่อทางวิทยาศาสตร์ Linum usitatissimum มีการนำมาใช้ประโยชน์ในด้านสุขภาพหลายอย่าง เนื่องจากน้ำมันแฟลกซ์อุดมไปด้วยกรดไขมันไม่อิ่มตัวกว่า 73 เปอร์เซ็นต์ ของกรดไขมันทั้งหมด โดยเฉพาะกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิก (α-linolenic acid หรือ ALA) ซึ่งเป็นกรดไขมันโอเมก้า-3 (ω-3 fatty acid) กรดไขมันชนิดอื่นที่พบ มีดังตาราง

ตารางแสดงสัดส่วนของกระไขมันที่พบในน้ำมันเมล็ดแฟลกซ์

1. ประโยชน์ด้านสุขภาพของน้ำมันแฟลกซ์

    1.1 ลดการเกิดภาวะไขมันผิดปกติ (Dyslipidemia) และการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด (Cardiovascular diseases)

          Omega-3 polyunsaturated fatty acids (ω-3 PUFAs) เป็นกรดไขมันไม่อิ่มตัวที่พบในปลา ซึ่งโครงสร้างแตกต่างจากกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิกที่พบในเมล็ดแฟลกซ์ ดังนั้น ผลต่อการป้องกันการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดจึงแตกต่างกันด้วย ข้อมูลของกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิกเกี่ยวกับคุณประโยชน์ทางสุขภาพยังมีไม่มากนักเมื่อเทียบกับน้ำมันปลาและยังเป็นที่ถกเถียงกันอยู่

          จากการศึกษาพบความชุกในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด เป็นสัดส่วนผกผันกับการได้รับกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิก หมายความว่าความชุกในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดลดลงเมื่อระดับของกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิกเพิ่มขึ้น เนื่องจากมีฤทธิ์ป้องกันการเกิดโรคหัวใจ (Cardioprotective effect) การศึกษา Lyon Diet Heart Study พบว่ากรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิกสามารถลดความเสี่ยงการกำเริบของภาวะกล้ามเนื้อหัวใจตายที่เสียชีวิตและไม่เสียชีวิต (Recurrent fatal and nonfatal myocardial infarction) และลดความเสี่ยงการเสียชีวิต (Mortality) และความบกพรองในภาวะสุขภาพ (Morbidity) จากโรคหัวใจได้ 73 เปอร์เซ็นต์ และมีการศึกษาผู้ป่วยกลุ่มหัวใจขาดเลือดเฉียบพลันซึ่งได้รับกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิก 2.9 กรัมต่อวัน พบว่าลดการเสียชีวิตจากโรคหัวใจ (Cardiac death) และ กล้ามเนื้อหัวใจตายที่ไม่เสียชีวิตลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติเมื่อเทียบกับกลุ่มที่ไม่ได้รับกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิก

        โดยกลไกการป้องกันการเกิดโรคดังกล่าว การศึกษาในมนุษย์ยังไม่ทราบชัดเจน แต่จากการศึกษาในหนูทดลอง พบว่าเมล็ดแฟลกซ์ 0.4 กรัมต่อวัน มีประสิทธิภาพในการยับยั้งการเพิ่มสารชักนำการอักเสบ (Inflammatory marker) เช่น Interleukin (IL)-6, Mac-3, Vascular cell adhesion molecule (VCAM)-1 และ proliferating cell nuclear antigen ในเนื้อเยื่อที่ผนังหลอดเลือดแดงเข็งตัวจากเส้นเลือดแดงเอออร์ตา (Aortic atherosclerotic tissue)

        ซึ่งการอักเสบเป็นปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคหลอดเลือดแข็งตัว (Atherosclerosis) สัมพันธ์กับการศึกษาในมนุษย์ซึ่งเป็นกลุ่มทดลองที่มีสุขภาพดี พบว่าสารชักนำการอักเสบ เช่น Tumour necrosis factor-alpha (TNF-α), IL-1-beta, Thromboxane B5 และ Prostaglandin E5 ลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติเมื่อได้รับอาหารที่อุดมไปด้วยกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิก (13.7 กรัมของกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิกจากเมล็ดแฟลกซ์)

        นอกจากนี้ค่าไขมันในเลือด (Lipid profile) เป็นปัจจัยเสี่ยงโดยตรงที่ทำให้เกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด หรือเกิดภาวะไขมันสะสมในเส้นเลือด (Atherogenic) โดยมีการศึกษาในกลุ่มผู้ที่มีภาวะไขมันในเลือดสูง (Hypercholesterolemic subjects) มีการทานอาหารที่มีพลังงานจากไขมัน 36 เปอร์เซ็นต์ ซึ่ง 70 เปอร์เซ็นต์มาจากน้ำมันแฟลกซ์ พบว่าหลังจากบริโภค 28 วัน ค่าคลอเลสเตอรอล ทั้ง Total cholesterol, Low-density lipoprotein (LDL-cholesterol) ลดลงเมื่อเปรียบเทียบกับกลุ่มที่มีการบริโภคอาหารแบบตะวันตก (Western diet) ซึ่งสัมพันธ์การศึกษาในผู้หญิงวัยหลังหมดประจำเดือนที่มีภาวะไขมันในเลือดผิดปกติ การทานเมล็ดแฟลกซ์ 30 กรัมต่อวัน ทำให้ค่า Total cholesterol และ LDL-cholesterol ลดลงประมาณ 7 และ 10 เปอร์เซ็นต์ตามลำดับ

     1.2 นรีเวชศาสตร์ (Gynecology)

          เมล็ดแฟลกซ์ 100 กรัม ประกอบด้วย ลิกแนน (Lignans) 1.8 กรัม (Vaisey-Genser and Morris, 1997) ลิกแนนจัดเป็นไฟโตเอสโตรเจน (Phytoestrogen) มีส่วนโครงสร้างบางส่วนคล้ายกับเอสตราดิออล(Estradiol) ซึ่งเป็นฮอร์โมนเอสโตรเจนหรือฮอร์โมนเพศหญิงที่ร่างกายผลิตขึ้นเอง จึงมีการศึกษาฤทธิ์ในการบรรเทาอาการทางระบบประสาทอัตโนมัติ (Vasomotor symptoms) ในผู้หญิงวัยหมดประจำเดือน การศึกษาพบว่าสามารถบรรเทาความรุนแรงและระยะเวลาของอาการร้อนวูบวาบ (Hot flashes), เหงื่อออกตอนกลางคืน (Night sweat) และปัญหาด้านการนอนหลับ (Sleep disturbance) นอกจากนี้ยังสามารถลดความเสี่ยงในการเกิดมะเร็งเต้านม (Breast cancer) ได้

          นอกจากนี้ในผู้หญิงที่มีภาวะ PMS หรือ Premenstrual Syndrome ซึ่งกลุ่มอาการที่มีความผิดปกติทางร่างกายและทางจิตใจในช่วงระยะเวลาก่อนจะมีประจำเดือนประมาณ 1 สัปดาห์ เช่น อาการเจ็บคัดตึงเต้านม ท้องอืด ปวดท้อง ปวดหัว น้ำหนักขึ้น หิวบ่อย ท้องเสีย หรือท้องผูก ส่วนในทางสภาพจิตใจ มักมีอาการกระวนกระวาย อารมณ์แปรปรวน ร้องไห้ง่าย โกรธง่าย เป็นต้น การศึกษาพบว่าการทานเมล็ดแฟลกซ์สามารถช่วยบรรเทาอาการของ PMS ได้ (Mirghafourvand et al., 2016)

1.3 ระบบประสาท

          น้ำมันแฟลกซ์อุดมไปด้วยกรดไขมันโอเมก้า-3 (ω-3 fatty acid) ซึ่งมีกรดไขมันแอลฟาไลโนเลนิก  53.3 กรัม ต่อ 100 กรัมของน้ำมันแฟลกซ์ ซึ่งมนุษย์จะสามารถเปลี่ยน ALA เป็นกรดไขมันดีเอชเอ (Docosahexaenoic acid; DHA) ได้ 8-21 เปอร์เซ็นต์ และกรดไขมันอีพีเอ (Eicosapentaenoic Acid; EPA) ได้ 1-9 เปอร์เซ็นต์ ซี่งกรดไขมันทั้งสองชนิดนี้มีบทบาทสำคัญต่อโครงสร้างและการทำงานของสมอง และระบบประสาทเกี่ยวกับการพัฒนาเรียนรู้ โดยพบว่าน้ำมันแฟลกซ์แพร่ผ่านจากน้ำเหลืองหรือพลาสมา (Plasma) เข้าสู่สมอง ส่งผลให้ BDNF (Brain-derived neurotrophic factor) เพิ่มขึ้น ซึ่ง BDNF เป็นโปรตีนที่มีบทบาทสำคัญอย่างมากในการเพิ่มเซลล์สมอง กระบวนการฟื้นฟูสมอง และมีฤทธิ์ต้านอารมณ์เศร้า (Anti-depressant activity) อันเป็นผลเนื่องมาจากการเสริมฤทธิ์กับกลไกการทำงานของเซโรโทนิน (Serotonin), นอร์อิพิเนฟริน (Norepinephrine) หรือ โดปามีน (Dopamine)